Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, İnsan Hakları konusundaki koruma mekanizması olarak İnsan Hakları Sözleşmesi‘ni imzalayan Devletler içerisinde çalışmaktadır. 46 yargıçtan oluşan bu mahkeme, bireyler veya devletler tarafından bildirilen ihlalleri incelemektedir. Alınan kararlar, belirli tüzüklere ve sıkı bir işlem sürecine dayanmaktadır. Böylece, bu kurum, ilgili tüm vatandaşların temel özgürlüklerinin korunmasını garanti altına almaktadır.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin temel rolü nedir?
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, genellikle AİHM olarak kısaltılmaktadır ve Avrupa Konseyi içinde temel bir hukuki organdır. Temel rolü, üye devletlerin İnsan Hakları Sözleşmesi çerçevesinde aldıkları yükümlülüklere uymalarını sağlamaktır. Bu sözleşme, yaşam hakkı, adil yargılanma hakkı ve özel hayata saygı gibi temel hakları garanti altına almaktadır. Bu mahkeme, Avrupa’da adaletin ve bireysel özgürlüklerin koruyucusu olarak önemli bir rol oynar.
Temel hakların ihlal edildiği şüpheleri ortaya çıktığında, AİHM, bireylerin, grupların ve devletlerin şikayette bulunmasına olanak tanır. Mahkeme, bu iddiaları inceleyebilir ve ilgili devlete tazminat uygulamasını emreder. Bu süreç, yalnızca bir yargı mekanizması değil, aynı zamanda devletleri yasalarını ve uygulamalarını iyileştirmeye teşvik eden bir araçtır. Özetle, AİHM, insan haklarının korunması konusunda hatırlatma gücü ve baskı aracı olarak hizmet etmektedir.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi nasıl oluşmaktadır?
AİHM’nin yapısı, Avrupa Konseyi’nin tüm üye devletlerini adil bir şekilde temsil etmek üzere tasarlanmıştır. Mahkeme, her üye devlet için bir yargıç olmak üzere 46 yargıç içermektedir ve bunlar Avrupa Konseyi Parlamenter Meclisi tarafından dokuz yıllık bir süre için seçilmektedir. Bu yapı, Avrupa kıtasındaki farklı hukuki ve kültürel bakış açılarını sağlamaktadır. Yargıçlar, hukuk alanındaki yetkinlikleri ve mesleki deneyimleri nedeniyle seçilir, bu da Mahkeme’nin güvenilirliğini artırır.
Her yargıç, kendi ülkesinden seçilebilir ancak bağımsızlık içinde hareket etmek zorundadır. Aynı zamanda yüksek bir etik ve dürüstlük seviyesine de tabidirler. Ayrıca, AİHM mahkeme heyetleri ile çalışmakta, bu heyetler davaları incelemek ve karar vermek için oluşturulmaktadır. Bu heyetler, daha karmaşık hukuki meseleler ve önemli davaları ele almak üzere büyük heyet olarak da toplanabilir. Bu esneklik, Mahkeme’nin Avrupa’daki çağdaş insan hakları zorluklarına uyum sağlamasına imkan tanır.
Mahkemeye hangi tür başvurular yapılabilir?
AİHM’ye yapılabilecek başvuru türleri ya da *talep* çeşitli olup, insan hakları ihlalleri açısından geniş bir yelpazeyi yansıtmaktadır. Örneğin, bir birey Mahkemeye başvurabilir eğer:
- Bir ihlale uğradığını düşünüyorsa, Sözleşme ile güvence altına alınmış hakları, hukuksuz gözaltı veya insanlık dışı muamele gibi durumlar için.
- Bir taraf devlet diğer bir devlete Sözleşme kapsamındaki yükümlülüklerini yerine getirmediğini iddia ediyorsa.
- Ulusal yargı kararları tüm başvuru yollarını tüketmişse.
- Ulusal kamu otoritelerinin eylemleri temel haklarına zarar veriyorsa.
Başvuru yapıldıktan sonra, Mahkeme başvurunun kabul edilebilirliğini belirlemek üzere ön bir inceleme başlatır. Bu aşama kritik öneme sahiptir, çünkü tüm taleplerin inceleme sürecine alınması mümkün değildir. Davaların işlenme süreleri, vakaların karmaşıklığına ve bekleyen başvuru sayısına göre değişebilir.
Mahkeme içindeki karar alma süreci nasıldır?
AİHM’de karar alma süreci, birkaç önemli aşama etrafında şekillenir. Başvuru yapıldıktan sonra, Mahkeme sekreteryası tarafından kabul edilebilirlik için bir ilk kontrol yapılır. Bu aşama, başvurunun incelenmesi için gereken tüm koşulların sağlandığından emin olmayı amaçlar. Eğer talep kabul edilebilir olarak değerlendirilirse, yargıçlardan oluşan bir panele atanır ve bu panel talebi inceleyip görüşür. Burada iki aşama gözlemlenebilir: yazılı aşama ve sözlü aşama.
Yazılı aşamada, taraflar gözlemlerini ve kanıtlarını sunar. Ardından, tarafların avukatlarının yargıçlar önünde argümanlarını sunduğu bir sözlü duruşma düzenlenebilir. Bu oylamaların sona ermesinin ardından, Mahkeme bir karar verir; bu karar, bir hüküm veya bir yargı kararı şeklinde olabilir. Bu kararların etkisi genellikle büyüktür çünkü Mahkeme bir ihlal tespit ederse, ilgili devlete düzeltici önlemler alması talimatını verecektir. Bu kararlar, devletlerin insan hakları ile ilgili yasalarını ve uygulamalarını gözden geçirmeye teşvik edici bir etki yaratmaktadır.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne kimler erişebilir?
AİHM’ye başvurma imkanı, çeşitli başvuru gruplarına açıktır. Öncelikle, bireyler, İnsan Hakları Sözleşmesi ile belirlenen haklarının ihlal edildiğini düşünüyorlarsa Mahkemeye başvurabilirler. Bu durum, özellikle kendi ülkelerinde tüm başvuru yollarını tüketmiş bir kişi için önemlidir.
Ayrıca, sivil toplum kuruluşları (STK’lar) ve oluşturulmuş gruplar da başvuru sunabilir ve böylece sıkça temsil edilmeyen sesler için bir platform sağlayabilir. Üye devletler de diğer devletlerin ihlallerini rapor etmek için Mahkemeye başvurabilir. Bu, AİHM’yi çok yönlü bir platform haline getirir, burada her aktör temel hakların korunmasına katkıda bulunabilir.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, İnsan Hakları Sözleşmesi‘nin uygulanmasını sağlamak amacıyla uzmanlaşmış bir kurum olarak faaliyet göstermektedir. Her üye devleti temsil eden 46 yargıç ile, bireysel ve devlet başvurularını insan hakları ihlalleri konularında değerlendirir. Bir yargıç bir davayı incelediğinde, başvuran ve ilgili devlet tarafından sunulan argümanları dikkate alarak, Sözleşme ile güvence altına alınmış hakların ihlal edilip edilmediğini belirlemek için çalışır.
AİHM’ tarafından alınan kararlar bağlayıcıdır. İhlal tespit edilirse, sorumlu devletin düzeltici önlemler alması beklenir. Ayrıca, Mahkeme içindeki süreç, belirli kurallar çerçevesinde yürütülmekte ve iyi yerleşmiş hukuki ilkelere dayanmaktadır. Bu şekilde, Mahkeme, hukukun üstünlüğünü güçlendirmeye ve üye devletlerdeki vatandaşların temel haklarını sağlamaya yardımcı olmaktadır.
